Sherlock Holmes và tiếng Anh

Sherlock Holmes và tiếng Anh

Để đọc hiểu một bài báo tiếng Anh, điều đầu tiên không phải là tìm cuốn từ điển để bên cạnh – điều đầu tiên là xem thử bài báo nói về lãnh vực gì, rồi tìm hiểu sơ về lãnh vực đó, kèm theo các từ đặc trưng của nó như những cái mốc định hướng cho mình. Chúng ta thử lấy bài “Is Sherlock Holmes in the Public Domain?” trên tờ Slate để minh họa cho nhận định này.

Đây là bài báo nói về chuyện bản quyền, tức một phần của khái niệm sở hữu trí tuệ (intellectual property). Tìm hiểu sơ thì sẽ thấy các intellectual property rights thường bao gồm copyright (bản quyền, quyền tác giả), trademark (nhãn hiệu), patent (pa-tăng, sáng chế), industrial design (kiểu dáng công nghiệp), trade secrets (bí mật kinh doanh)… Riêng với copyright thì thường người ta quy định quyền tác giả sẽ được bảo hộ trong suốt cuộc đời tác giả (ai muốn sử dụng phải trả tiền bản quyền – copyright fees) và sau đó thêm 50 năm nữa. Hết thời hạn này thì tác phẩm sẽ là “của chung” (public domain), ai muốn xài thì cứ thoải mái.

Quay lại, đọc nhan đề bài báo “Is Sherlock Holmes in the Public Domain?” chúng ta biết ngay ý người viết muốn hỏi bản quyền Sherlock Holmes đã hết hạn chưa. Nghe khỏe không? Nếu không làm theo cách trên, các bạn có tra cứu từ public domain (tài sản công cộng) cũng chịu, không biết dịch thế nào cho phải.

Câu trả lời cho thắc mắc hết hạn chưa là chưa rõ. Bài báo đưa ra một dẫn chứng: “Lawyer and Holmes scholar Leslie S. Klinger has sued the estate, which insisted that he pay a fee to them in order to publish a collection of short stories called In the Company of Sherlock Holmes”. Trong câu này có từ estate hơi khó hiểu. Real estate thì ai cũng biết là địa ốc nhưng estate không thôi lại là tài sản, di sản và từ đó có thêm nghĩa (những) người thừa kế di sản (vậy mới có chuyện kiện chứ ai đời đi kiện tài sản).

Mặc dù tất cả tác phẩm nào xuất bản trước năm 1923 ở Mỹ đều đã hết hạn bảo hộ bản quyền, một số tác phẩm của Conan Doyle, cha đẻ nhân vật Sherlock Holmes, được xuất bản sau năm đó nên mới có chuyện tranh cãi. “The Conan Doyle estate is known for aggressively pursuing copyright claims, and most people looking to use the character—including the creators of the TV shows Sherlock and Elementary and the producers of the updated Sherlock Holmes movies—have paid licensing fees”. Chúng ta nay đã biết nghĩa của cụm từ “The Conan Doyle estate”, “pursuing copyright claims”. Một bên đòi tiền bản quyền, một bên kiện nói đã hết thời hạn bảo hộ: “Enough is enough,” Klinger told The New York Times. Nói Enough is enough là bực lắm rồi, kiểu vừa phân hai phải (một vừa hai phải) thôi chứ.

Bài báo nhận định: “And overreaching literary estates haven’t had the best luck lately: James Joyce’s and William Faulkner’s heirs have lately lost fair use lawsuits”. Overreaching ở đây là đòi hỏi quá đáng; fair use cũng là khái niệm trong quyền tác giả, là quyền trích dẫn tác phẩm mà không cần phải xin phép (sử dụng hợp lý).

Và cuối cùng bài báo dùng lời một luật sư để kết luận: “Copyright was intended by its progenitors to be a limited monopoly, not an indefinite monopoly”. Its progenitors là cha đẻ luật bản quyền. Monopoly là độc quyền, nhưng một bên là limited (có giới hạn) một bên là indefinite (vĩnh viễn).